Nooit eerder kampten zoveel jonge mensen met chronische stress, een lelijk beestje dat niet alleen mentaal maar ook fysiek zijn tol begint te eisen. Hoe zorg je ervoor dat zowel je geest als je lichaam gezond blijft?
Stress, Wat is dat eigenlijk?
Dr. Edel Maex: ‘Laat ik de puntjes meteen op de i zetten: stress geeft geen lichamelijke klachten, stress is een fysieke reactie op wat er in je leven gebeurt. Als je even teruggaat in de tijd, ontdek je dat stress van oorsprong een fysiek begrip is. Het woord staat voor de reactie van ons lichaam op een beschadiging of bedreiging, ongeacht of die fysiek of mentaal is. Hoewel we in onze taal lichaam en geest van elkaar scheiden – en het dat in veel gevallen ook makkelijker maakt om de mens te bestuderen – zijn lichaam en geest in werkelijkheid natuurlijk altijd één geheel. Je hebt dus ook maar één stressdetector: je eigen lichaam.
Stress is dus een heel algemeen begrip. Het omvat alle reacties op de zaken die jou onder druk zetten: ziekte, zorgen, prestatiedruk, overbelasting, uitputting, verdriet, onzekerheid… Zie het als een soort actie-enreactie: er komen gebeurtenissen op je af en daar reageert je organisme op. Die actie-en-reactie noem ik de eerste twee “O’s” van stress: de “O” van omstandigheden en die van organisme. De derde “O” van stress is echter net zo belangrijk: de “O” van omgaan met.’
‘O’ van omgaan met
‘Stress hoeft niet per definitie negatief te zijn. De stressreactie van je lichaam is er in de eerste plaats op gericht om je hersenen en spieren een extra boost te geven, zodat je tot meer in staat bent in geval van bedreiging. Het fungeert met andere woorden als een soort ingebouwd overlevingsmechanisme. Normaal gezien keert je lichaam na zo’n stressreactie terug naar de normale modus en is er niets aan de hand. Wanneer de spanning in je lijf echter aanhoudt en je lichaam niet meer naar die normale modus terugkeert, spreken we over ongezonde stress of chronische stress.
Op dat moment zal stress zich beginnen te uiten in lichamelijke klachten. De voornaamste oorzaken van ongezonde of chronische stress zijn overbelasting (te veel werk, te moeilijke taken of te weinig rust), verlies (overlijden, ontslag, scheiding), lichamelijke ziekte en conflicten, een vijandige werksfeer of relationele problemen. Het is precies de derde “O” van stress – die van omgaan met – die een belangrijke invloed heeft op hoe ongezond stress kan worden en hoe hard het zich zal uiten in fysieke reacties.’
Lichaam en geest zijn één geheel. Je hebt dus ook maar één stressdetector: je eigen lichaam.
Stress less
‘Als er maar twee “O’s” van stress bestonden, hadden we een groot probleem en waren we vogels voor de kat. Aan omstandigheden kan je namelijk niet altijd iets veranderen, en ook hoe je organisme op die omstandigheden reageert, is een automatisme. Gelukkig hangen de psychologische en/ of lichamelijke gevolgen die jij door stress ervaart voor een groot deel af van de manier waarop je ermee omgaat. Je hebt chronische stress dus voor een groot deel zelf in de hand. Dat betekent ook dat niet een dokter, maar jijzelf moet nagaan wat goed is voor jou. Dokters in de geneeskunde zijn experts in de “O” van organisme, bij de “O” van “omgaan met” zit jij zelf aan het stuur. In de stresskliniek van het ZNA leren we je tijdens mindfulnesstrainingen hoe je beter met stress kan omgaan, maar je kan thuis ook al aan de slag met dit advies.
Word je bewust van je lichaam
‘De allereerste stap van omgaan met stress is je bewust worden van wat er gebeurt. Mensen die een mindfulnesstraining volgen in de stresskliniek en als opdracht krijgen om hun lichaam te voelen, ontdekken heel vaak dat ze hun lichaam eigenlijk helemaal niet voelen en dat de connectie tussen hun bewustzijn en hun lichaam bijna onbestaande is. Ze voelen hun lichaam pas wanneer het pijn doet, het overbelast is geraakt en het dus eigenlijk al te laat is. Het is belangrijk dat we ons lichaam in een veel vroeger stadium leren voelen. Toegegeven: dat is niet altijd makkelijk.
Connecteren met wat je voelt, met je lichaam, kan soms best beangstigend zijn, omdat het betekent dat je ook de minder prettige dingen moet aanvaarden. Ik vergelijk het dan altijd met de rekeningen in je bus. Niemand betaalt graag facturen, maar als je ze in een schuif verstopt en negeert, zullen de aanmaningen het alleen maar onprettiger maken.
Leer omgaan met je lichaam, zodat je de normale signalen van je lichaam leert herkennen. Mensen die onder druk staan, schieten vaak in paniek door de signalen die hun lichaam hen geeft en belanden daardoor in een vicieuze cirkel van angst. Door vertrouwd te raken met de signalen van je lichaam voorkom of breek je die cirkel en leer je dat ze niet meer zijn dan de olie- en snelheidsmeters op het dashboard van je auto: iets wat je net kan helpen om je beter door het leven te banen en om te gaan met de stress die erbij komt kijken.’
Geef jezelf geen onmogelijke opdrachten
‘Als iemand tegen je zegt dat je de zaken moet loslaten en je minder moet piekeren, is dat onzin. Hoe vaak heeft iemand jou al aangeraden om gewoon minder te piekeren, en hoe vaak is dat dan ook echt gelukt? Inderdaad: zelden of nooit. Een belangrijke factor van mindfulnesstraining is jezelf geen onmogelijke opdrachten opleggen, omdat dat een recept voor mislukking is en je jezelf daardoor alleen maar meer gefaald zal voelen. Ga stap voor stap te werk en geef jezelf voldoende tijd en ruimte om voortgang te boeken.’
De allereerste stap van omgaan met stress is je bewust worden van wat er gebeurt.
Maak je eigen, bewuste keuzes
‘Wie uit de vicieuze cirkel van stress wil stappen, zal zelf achter het stuur moeten gaan zitten. Niemand anders kan voor jou kiezen of bepalen hoe je met stress zal omgaan. Jij moet zelf nagaan wat je nodig hebt om chronische stress uit je leven te bannen. Zelfs wanneer de dokter je in een extreem geval thuis schrijft met een burn-out, ben jij het zelf die moet bepalen hoe je na die periode van rust zal omgaan met je professionele leven: keer je terug naar dezelfde job/hetzelfde bedrijf of ga je op zoek naar iets anders? Ga je anders omgaan met de job die je uitoefent? Ga je een ander evenwicht zoeken tussen werk en privé? Alleen jij kan die keuzes voor jezelf maken en ook alleen jij kan ervoor zorgen dat je die keuzes naleeft.’
Leef gezonder en ontspan meer
‘Het spreekt voor zich dat je lichaam en je geest baat hebben bij een gezondere levensstijl. Durf ook op dat gebied eerlijk naar je eigen gewoontes kijken. Een gezondere levensstijl kan er bovendien voor zorgen dat je ook een groter bewustzijn creëert over je lichaam en meer met je eigen lijf connecteert. Wie zorg draagt voor zichzelf, zal zowel fysiek als mentaal sterker in zijn schoenen staan. Eet gezond en gevarieerd, beweeg voldoende, neem genoeg rust en ontspanning, en geef je lichaam de verzorging die het verdient. Leg jezelf regelmatig in de watten met dingen die je een voldaan, bevredigend en ontspannen gevoel geven, ook in periodes waarin je veel druk of stress ervaart.’
Onderhoud je sociale contacten
‘Iedereen is natuurlijk anders. De een heeft behoefte aan een grote vriendengroep, de ander voelt zich beter met een paar hechte vriendschappen. Hoe dan ook is de mens van nature een sociaal beestje. We voelen ons gelukkiger en gezonder als we regelmatig en voldoende sociaal contact hebben. Wanneer je liefde en steun vindt bij familie en vrienden blijf je beter staande, zelfs als er zich in het leven moeilijke gebeurtenissen voordoen.’
Leg jezelf geen onmogelijke opdrachten op. Dat is een recept voor mislukking, waardoor je je alleen maar meer gefaald zal voelen.
Zoek professionele hulp
‘Je mag dan wel zelf aan het stuur zitten, maar dat betekent niet dat je alleen in je auto moet zitten. Net als een beginnend chauffeur rijlessen met een instructeur kan volgen, kan je ook in dit geval professionele hulp inschakelen. Therapie, mindfulnesstrainingen of een andere vorm van professionele ondersteuning kunnen je helpen om de symptomen van chronische stress te begrijpen en verminderen, en kunnen je helpen om te zoeken naar een eventuele achterliggende oorzaak.’
Lees ook:
